Moederziel alleen. Het verhaal van Bas
Waarom heeft de RvdK nooit gekeken of het wel goed ging?
In zijn gedachten noemt Bas haar Suzanne, de mevrouw van de RvdK met blonde krullen. Ze vroeg hem vierenveertig jaar geleden: “Wil je bij je vader wonen?” Dat leek hem toen wel een goed idee. Het gesprek duurde in zijn herinnering misschien tien minuten. Bas van zeven jaar oud vertrok naar Friesland, zonder afscheid te nemen van zijn moeder en zijn kleine zusje.
De gebeurtenissen van toen spelen nog altijd een grote rol in het dagelijks leven van Bas, inmiddels 51 jaar oud. Hij heeft het van zijn kinderjaren tot ver in zijn volwassenheid heel zwaar gehad. En hoewel - of misschien juist omdat - Bas het nu goed heeft in een fijne relatie met zijn vrouw en twee kinderen, wil hij terugkijken naar wat er toen is gebeurd. Zijn verhaal aan de RvdK vertellen valt hem niet licht, maar is voor hem belangrijk. Hij zoekt verklaringen, puzzelstukken in zijn verleden.
Geen toezicht
Waarom hebben de instanties ooit beslist dat hij na de scheiding van zijn ouders bij zijn vader in Friesland ging wonen, terwijl zijn zusje bij hun moeder achterbleef in het Westen? Waarom ging niemand kijken hoe het Bas verging? Zowel de ouders als de grootouders van Bas hadden een zogenaamd belast verleden, de problemen moeten bekend zijn geweest bij de kinderbescherming en de rechtbank. Er is namelijk sprake van een herhaalde geschiedenis vol problemen: armoede, (seksueel) geweld, psychische problemen, samengestelde gezinnen en verblijf in kindertehuizen.
Bas is in de tijd dat hij bij zijn vader woonde behandeld ‘als een kettinghond’. Er werd niet van hem gehouden. De vader die aanvankelijk leuke dingen deed met de kleine Bas, veranderde zodra ze in Friesland aankwamen. Vader kleineerde Bas en verwaarloosde hem zowel materieel als immaterieel ernstig. De inwonende vriendin van vader deed daaraan mee. Er was geen aandacht voor Bas, hij kreeg geen kleren of lekkere dingen en ging nooit naar de tandarts. Tijdens het ‘stoeien’ werd Bas zo hard geslagen dat hij zwellingen op zijn botten had. Ook werd het contact met moeder verstoord en tegengewerkt. Hij zag haar en zijn kleine zusje soms maar één of twee keer per jaar. Niemand zag toe op hoe het met Bas ging na toewijzing van het gezag, toen nog voogdij, aan zijn vader.
Moederziel alleen
Bas wilde aanvankelijk wel bij zijn vader wonen, dat had hij tegen de mevrouw van de RvdK verteld. Alles liever dan in het opvanghuis bij zijn moeder, waar een sfeer heerste van onveiligheid. Als zevenjarige leek de verdeling hem ook wel goed: hij bij hun vader, zijn zusje bij hun moeder. Terugkijkend als volwassene begrijpt Bas niet dat de mevrouw van de RvdK niet verder keek of verder vroeg. Ze oordeelde snel en tekende daarmee het vonnis van Bas.
In Friesland trok Bas zich terug in zichzelf. Hij vroeg op school geen aandacht voor zijn problemen of werd in zijn onrust naar de gang gestuurd. Een leerkracht die contact had met de vader van Bas over zijn gedrag werd op de voor zijn vader kenmerkende manier ingepakt. In zijn herinnering besteedde niemand in het dorp aandacht aan hem, hij was moederziel alleen. Toen de schoolarts een enorme groeiachterstand constateerde werd er een vervolggesprek gevoerd met Bas, maar echt doorvragen om erachter te komen wat er aan de hand was bleef achterwege. Een vriendschap met een buurjongen bood wat licht in zijn leven. De moeder van de jongen vermoedde vast dat er iets gaande was: ze was aardig voor Bas en hij mocht vaak blijven eten.
Grote gevolgen
Bas heeft vroeger nooit iets tegen iemand gezegd. Nu ziet hij de grote loyaliteit die hij ondanks alles had naar zijn vader als reden. Toen Bas zestien jaar was vroeg zijn moeder of hij bij haar kwam wonen en dat wilde hij wel. Na een aanvankelijk fijne periode bij zijn moeder, waarin Bas zich meer dan welkom voelde en er een hoop ingehaald werd, staken de demonen uit het verleden toch weer de kop op. Na herhaaldelijke ruzies, uitingen van frustratie over een verstoorde relatie, stond Bas op straat. Het heeft jaren geduurd voordat die relatie weer was hersteld. De schoolcarrière van Bas heeft ernstig geleden onder de omstandigheden. Bas heeft altijd moeten overleven en heeft daardoor niet de kans gehad om zich te ontwikkelen. Tot op de dag van vandaag functioneert Bas onder zijn niveau. Toch heeft hij voor zichzelf werk gecreëerd waarbij hij zich fijn voelt.
De RvdK luistert
Bas` grootste wens is om zijn dossier in te zien. Wellicht zou hij dan kunnen begrijpen waarom het is gegaan zoals het is gegaan. Hij zoekt feiten en woorden om zijn levensverhaal te duiden, voor hemzelf en voor zijn kinderen. Maar het dossier bestaat niet meer. Het is vernietigd in het kader van de wet op de privacy toen het jongste kind uit het gezin vierentwintig jaar oud werd. Dat is bedoeld als zorgvuldig handelen, maar voor Bas betekent het dat een belangrijk puzzelstuk uit zijn geschiedenis niet meer beschikbaar is. Bovendien ontbreekt het hem hierdoor aan wettelijke gronden om eventueel compensatie te vragen voor de geleden schade. Als Raad voor de Kinderbescherming kunnen we nu alleen naar hem luisteren en vertellen dat we de dingen nu, veertig jaar later, anders doen.
Bas vraagt onze aandacht voor het niet zomaar scheiden van moeder en kind en van broer en zus, én voor het belang van toezicht houden op de gevolgen van een besluit in de praktijk. Hij vraagt ons goed oog te hebben voor persoonlijkheidsproblematiek en manipulatief gedrag van ouders. Kijk verder dan de eerste indruk, bij zowel ouders als kinderen. Hij vraagt ons ook het netwerk om een gezin heen te betrekken om echt goed te doorgronden wat er aan de hand is. Daarmee hoopt hij dat de beslissing die voor hem zo slecht heeft uitgepakt nooit onzorgvuldig wordt genomen, en dat andere kinderen behoed worden voor de pijn die Bas een leven lang met zich meedraagt.
Betekenis geven
Van Bas leren we over de kracht van een kind dat ondanks alles opgroeit tot een sterke volwassene. Zijn verhaal onderstreept de invloed van intergenerationele problemen, de noodzaak van goede analyse en het belang van nazorg. Bas was in staat om het tij te keren van een generaties lang voortdurend patroon. Een verhaal van ruim veertig jaar geleden, maar ook een verhaal van vandaag: want wat wij voor een kind doen, heeft een leven lang betekenis.
Over de beslissingen van de RvdK moet nooit te licht worden gedacht. Natuurlijk waren de ouders van Bas primair verantwoordelijk, maar bij onvermogen van ouders ligt er ook een verantwoordelijkheid bij de RvdK. Voor Bas waren de plotselinge verdwijning van zijn zus en moeder uit zijn leven en het liefdeloze leven bij zijn vader buitengewoon traumatisch. Problemen met zijn gezondheid, het moeizame verloop van school, het vinden van werk, de hereniging met moeder en zus, het onderhouden van relaties en problemen met drugs en criminaliteit: Bas heeft zich erdoorheen geslagen en heeft op alle verdriet en pijn iets moois laten groeien. Voor Bas is het enigszins begrijpelijk dat zijn vaders manipulerend gedrag niet is opgemerkt, omdat hij nu zelf bij zijn vader de trekken van een psychopaat ziet. Toch blijft het ontbreken van een veiligheidsklep in de structuur van toen raadselachtig voor Bas.
Werken met en voor kinderen is een grote verantwoordelijkheid. Fouten maken en vergissingen horen bij het leven, maar mogen alleen gemaakt worden als er ook van wordt geleerd. Dat is precies de hoop van Bas. Er wordt al betekenis gegeven aan het lijden van toen, als er maar één kind geholpen is door de lessen die de RvdK trekt uit dit verhaal.